Ý Trinh nói về bệnh Nghẹn ở người cao tuổi

Thức ăn dành cho người cao tuổi cần được cắt thành miếng nhỏ. 

Đó là một triệu chứng thường gặp ở người cao tuổi, có thể gây tử vong nếu không được xử trí kịp thời. 

Các triệu chứng nghẹn có thể khiến bác sĩ chẩn đoán nhầm là nhồi máu cơ tim cấp. 

Các thống kê cho thấy, sự nhầm lẫn này là nguyên nhân của 1/3 số ca tử vong do nghẹn. 

Ở người cao tuổi, niêm mạc của ống tiêu hóa teo dần, gây giảm sút khả năng tiếp nhận thức ăn của cơ quan này. Ngoài ra, thành biểu mô của niêm mạc miệng cũng mỏng hơn, lợi co rút lại, khiến khả năng nhai giảm đi (ngay cả khi răng vẫn còn nguyên). 

Do đó, người cao tuổi sẽ nuốt những mẩu thức ăn to hơn, nhất là khi lơ đãng. Khi nuốt, sự phối hợp các chức năng ở họng mất sự nhịp nhàng, khiến thức ăn dễ rơi nhầm vào khí quản, gây ho sặc sụa và nghẹt thở. 

Nếu thức ăn làm bít tắc thực quản, bệnh nhân đang ăn bỗng thấy nuốt khó, nấc, nôn ọe. Lúc này, cửa thanh môn mở ra, miếng thức ăn dễ di chuyển vào khí quản. Hậu quả là bệnh nhân ho kịch liệt, nói không ra tiếng, khó thở, có thể bị nghẹt thở. 

Nếu thức ăn làm tắc khí quản, bệnh nhân đột nhiên thở khó, sắc mặt đỏ tía rồi tím ngắt, thần sắc lờ đờ, nấc cụt, có thể tử vong trong vài phút. Do khí quản bị tắc, việc cho thở ôxy qua mũi, họng sẽ không tác dụng. 

Những người xung quanh cần lập tức khai thông khí quản cho bệnh nhân, đồng thời báo cho bác sĩ đến hỗ trợ giúp. Sau đây là các biện pháp cấp cứu: 

1. Nếu người bị nghẹn vẫn tỉnh táo Để nạn nhân ngồi, hơi cúi nửa người trên ra phía trước. Động viên họ gắng sức ho mạnh nhằm đẩy thức ăn ra ngoài hoặc ít ra cũng tạo được khe hở để thở. Người cấp cứu đứng ở phía sau, dùng khuỷu tay đập mạnh 4 cái vào vùng lưng giữa hai xương bả vai. 

Nếu tình huống cho phép, để nạn nhân hơi cúi về phía trước, người cấp cứu đứng phía sau, 2 tay ôm chặt ngang bụng nạn nhân, dùng ngón cái xiết mạnh vào bụng trên 4 lần theo chiều dưới lên. 

2. Nếu nạn nhân bất tỉnh Cho nạn nhân nằm nghiêng. Người cấp cứu một mặt lấy ngón tay ấn lưỡi nạn nhân xuống, một mặt dùng khuỷu tay đánh mạnh 4 cái vào vùng lưng, giữa hai xương bả vai. Cũng có thể để nạn nhân nằm ngửa, đầu ngả ra sau, người cấp cứu tỳ chặt khuỷu tay vào bụng trên nạn nhân, hích 4 cái hướng vào trong và lên trên. 

3. Nạn nhân bị nghẹn bởi thức ăn đặc, nhầy, dính Nếu bị nghẹn những thực phẩm như bánh trôi, bánh ga-tô..., ngoài các cách cấp cứu nêu trên, có thể để nạn nhân nằm nghiêng, dùng hai ngón tay móc hoặc kẹp thức ăn bị tắc ra. Chỉ cần lách được một khe hở là có thể giữ được tính mạng nạn nhân. 

4. Đã dùng hết cách mà vẫn chưa cứu được Phải tích cực ép ngực, làm hô hấp nhân tạo: Để nạn nhân nằm ngửa trên nền nhà (nền cứng), người cấp cứu quỳ xuống, nắm hai tay nạn nhân ép xuống ngực rồi nhấc lên cao quá vai, làm liên tục. Khi tình trạng tắc nghẹn không thể giải quyết được thì phải dùng loại kim tiêm lớn chọc thẳng vào khí quản, chỗ trên hõm cổ khoảng 1 cm, mở đường thông khí, duy trì sự sống. 

Tuy nhiên, người nhà bệnh nhân sẽ không phải thực hiện những động tác này nếu đã kịp thời gọi bác sĩ ngay khi tai nạn xảy ra. 

Để tránh nghẹn, người cao tuổi cần lưu ý: 

- Ăn chậm, nhai kỹ. 

- Tập trung khi ăn, uống: Khi ăn, không nên nói chuyện hay mải mê suy nghĩ. Chỉ nên ngồi vào bàn ăn khi đầu óc thanh thản. 

Sự căng thẳng, lo buồn, cáu giận sẽ làm bữa ăn mất ngon, dễ gây rối loạn động tác nuốt. 

- Ăn miếng bé và nuốt từng miếng nhỏ, mềm, nuốt từ từ để thưởng thức đầy đủ hương vị của từng món ăn. 

Trong gia đình, nên làm những miếng thức ăn nhỏ cho người cao tuổi hoặc dùng dao, kéo cắt nhỏ thức ăn.

Sặc, nghẹn ở người cao tuổi

Sặc, nghẹn với người khỏe mạnh là chuyện bình thường, nhưng đối với người tuổi cao sức yếu, một cơn sặc hoặc nghẹn có thể đe dọa tính mạng nếu không biết cách xử lý.

Chết sặc

Bình thường, hệ thần kinh vùng hầu – họng hoạt động rất nhuần nhuyễn, “kẻ mở – người đóng” để hít thở và ăn uống không “lấn sân” nhau.

Cụ thể, khi thực hiện động tác nuốt thức ăn, nước uống thì bộ phận lưỡi gà ở vòm họng co lên, bịt kín đường thông lên mũi. Như vậy, thức ăn, nước uống nhẹ nhàng trôi vào thực quản. 

Chỉ cần các phản xạ này chậm lại hoặc hít thở khi nuốt là xảy ra sặc, nghẹn. Khi có tuổi thì hệ thần kinh cảm giác vận động vùng họng bị lão hóa nên phản xạ chậm lại, thức ăn dễ tràn vào thanh quản, khí quản gây sặc nghẹn…

Ngoài ra, khi bước vào tuổi “hoàng hôn”, phần lớn người cao tuổi bị mất nhiều răng, hậu quả là sức nhai yếu, dễ dẫn đến trường hợp nhai “trệu trạo” rồi nuốt hoặc “nuốt trọng”, gây nghẹn hoặc sặc. 

Không chỉ thiếu răng, khi tuổi đời chồng chất, cơ toàn thân nói chung và cơ vùng hầu họng nói riêng sẽ mất dần độ đàn hồi khiến độ co thắt của thực quản nhằm đẩy thức ăn xuống dạ dày bị yếu dần. 

Do đó, người cao tuổi dùng các món ăn cứng, to, dính hoặc uống nước quá nhanh dễ bị sặc, nghẹn.

Thức ăn nằm ở ngã tư đường ăn – đường thở sẽ chèn ép vào thanh quản gây sặc (thanh quản phản xạ lại bằng cách ho để không cho thức ăn vào phổi). Hiện tượng sặc nhẹ, nhất là sặc lên mũi, kích thích niêm mạc vùng hạ họng, khí quản làm bệnh nhân sặc, nước mắt giàn giụa, khó thở, mặt tím tái. 

Thông thường, triệu chứng này sẽ mất đi trong vòng một-hai phút, khi bệnh nhân khạc ra được thức ăn, xương… hoặc chất lỏng. 

Trường hợp nặng, thức ăn hoặc chất lỏng lọt vào đường thở, trở thành dị vật đường thở với những triệu chứng: khó thở, ho liên tục. 

Trường hợp nặng phải vào bệnh viện để nội soi gắp dị vật ra.

Đề phòng sặc, nghẹn

Để không bị sặc nghẹn, đầu tiên là nhai thật kỹ khi ăn. Càng cao tuổi càng phải nhai kỹ, vừa “đỡ đần” cho hệ tiêu hóa, vừa phòng sặc nghẹn. Trường hợp bị mất răng, nên trồng răng giả. Nếu không thể trồng răng giả hoặc không thể chịu đựng sự vướng víu của răng giả, chỉ còn cách là dùng các món mềm, lỏng, cắt nhỏ thức ăn…, không ăn các món có xương.

Ý Trinh nhắc nhở: “Đã có không ít trường hợp tử vong khi ăn những món mềm nhưng có độ dính như: xôi, bánh ú, bánh ít, bánh tét… 

Những thức ăn có độ dính cao khi nuốt sẽ di chuyển chậm hoặc không di chuyển, nếu nằm ở đường thở sẽ gây khó thở, tử vong”.

Ngoài ra, có những trường hợp đặc biệt, bệnh nhân bị nuốt nghẹn kéo dài có thể do các nguyên nhân sau:

– Liệt dây thần kinh, liệt họng.

– Có một khối u, có thể là u ác tính ở vùng hạ họng hoặc thanh quản. Những khối u này khi phát triển sẽ cản trở đường đi của thức ăn vào trong thực quản gây nôn, nghẹn, sặc. Như vậy, những trường hợp nghẹn đặc, sặc lỏng thường xuyên trong thời gian dài cần đến chuyên khoa tai mũi họng hoặc tiêu hóa để khám, phát hiện bệnh sớm.

Khi bước vào tuổi xế chiều, ngoài tầm soát bệnh và nhai kỹ khi ăn, người già còn phải thay đổi một số sinh hoạt:

– Không nên vừa ăn vừa nói, vì sự hoạt động đóng mở vùng này không còn nhịp nhàng và nhanh nhạy theo sự điều khiển của hệ thần kinh, dẫn đến khi cần đóng lại mở, khiến thức ăn nước uống đi lạc chỗ.

– Không vừa xem phim, kịch hài vừa ăn, vì đã có trường hợp bật cười khi đang nuốt nên bị chết sặc.

Ý Trinh sưu tầm.